Met de ‘expertmeeting’, waar ik mijn bevindingen aan een breed publiek van regionale experts presenteerde (waarover later meer), kwam een einde aan mijn verblijf in het HUIS in Sas van Gent. Een maand van onderzoek van ‘binnenuit’ werd daarmee afgesloten, het is nu aan de volgende onderzoeker om het stokje van me over te nemen. Natuurlijk blijf ik nog wel bij het project betrokken: er is een verslag te maken van de visie die ik gedurende mijn verblijf heb ontwikkeld en ik zal ook op andere manieren betrokken blijven bij wat op deze website zal worden gepubliceerd.

Om mijn periode in het HUIS af te sluiten, volgt hieronder een overzicht gemaakt van de interessantste foto’s die ik gedurende mijn verblijf in de Zeeuws Vlaamse kanaalzone heb gemaakt. Voor elke dag 1 foto, een kort onderschrift vermeldt telkens hoe de foto de regio typeert.

 

01-               Onvolprezen boerenerfgoed

Deze prachtige oude installatie om vlas te verwerken tot de basisgrondstof voor linnen is te vinden aan de ingang van ‘vlassersdorp’ Koewacht. Omdat het dorp op de grens ligt van  polderland en de dekzandrug is de omgeving ideaal voor de teelt en verwerking van vlas. Nu vindt de productie machinaal plaats, maar vroeger ging het met deze prachtige oude installatie.

 

02-               Schepen aanraken

Er zijn weinig plekken in Europa waar grote oceaanschepen op volle vaart langs de kust varen, zoals bij de pas van Terneuzen. De zeedijk is zowel voor Nederlanders als Vlamingen een aantrekkelijke bestemming voor een zondags autoritje.

 

03-               Fabrieksleven

In de maand dat ik in de regio verbleef had ik de unieke kans om een blik te werpen op wat er in één van de grootste fabrieken van de regio gebeurt. Ik zag veel pijpen, ketels en andere installaties. Én ik zag mensen (voornamelijk mannen) aan het werk in de vele werkplaatsen op het terrein.

 

04-               Polders

Gedurende mijn verblijf in Sas van Gent, ben ik enthousiast geworden over het bijzondere watersysteem van Zeeuws Vlaanderen. Dit mede vanwege het contact dat ik met de lokale afdeling van waterschap Scheldestromen had. Op de foto is evenwel een Belgische polder te zien. Alhoewel de Belgische waterstructuur vele malen slechter georganiseerd is dan de Nederlandse, is middels borden langs de weg een veel beter beeld te krijgen van hoe het systeem precies werkt. Dit zou in Nederland ook moeten worden ingevoerd. Laat zien wat je in huis hebt!

 

05-               Onvolprezen industrieel erfgoed

Dit betonnen gevaarte staat in de Terneuzense haven en torent boven de regio uit. Het doet me denken aan Rotterdam, waar de potentie van dit soort structuren inmiddels is ontdekt en vele inmiddels zijn herbestemd tot woningen, uitgaansgelegenheiden en kantoren voor de creatieve klasse. Ik denk niet dat er een soortgelijke bestemming te vinden is voor het industrieel erfgoed in de Zeeuws Vlaamse kanaalzone, maar het zou wel degelijk in kaart kunnen worden gebracht en de discussie zou moeten worden gestart wat we in de toekomst met deze prachtige structuren willen doen.

 

06-               Historisch bewustzijn

Alhoewel de 80-jarige oorlog te beschouwen is als de Nederlandse onafhankelijkheidsoorlog en een groot gedeelte van ons nationaal bewustzijn tijdens deze oorlog is gevormd, is er nog altijd te weinig waardering voor de resten van deze oorlog. In Zeeuws Vlaanderen zijn een grote hoeveelheid resten van de linies en forten terug te vinden, zoals rond het dorp Philippine. Alleen: zijn mensen zich hiervan bewust? De grens van de bebouwing van Philippine volgt de aarden wal die is opgeworpen tijdens de 80-jarige oorlog. Misschien zou de omgeving van Philippine opnieuw dienen te worden geïnundeerd om de precaire situatie van tijdens de oorlog opnieuw in herinnering te brengen.

 

07-               Achter de schermen

Een blik achter de schermen van ‘krot of kans’. Hier wordt projectleidster Petra de Braal gefilmd voor de blogpost ‘Volg ons Karel deel 5’, waarin ik zelf ook verschijn.

 

08-               Kracht van iconen

De boodschap die met een iconisch gebouw wordt uitgedragen heeft een veel bredere reikwijdte dan een gebouw met een ‘gewoon’ uiterlijk. Het Terneuzense raadhuis van architect Jaap Bakema is aldus met stip het internationaal meest bekende gebouw van de regio. Geen wonder dat tijdens de MVRDV-bureauexcursie, die ik gedurende mijn verblijf in het krot-of-kans-huis organiseerde dit gebouw niet mocht ontbreken.

 

09-               Magistrale entree

Sas van Gent heeft een fantastische noordelijke entree. Na het passeren van de ketels en installaties van Cargill, rij je langs een oude kanaalarm (nu recreatiehaventje) en het toekomstige Zeeuwse industriemuseum om ten slotte in de historische kern van Sas van Gent uit te komen. Een beter visitekaartje kan je je als stad niet wensen.

 

10-               Culturele linie

De Staatse en Spaanse linie is niet alleen een overblijfsel van verhoudingen in het verleden, ze drukt tevens het culturele verschil uit tussen de bevolking aan beide zijden van de linies. Dit lijkenhuisje aan de rand van het kerkhof van Philippine, dat aangelegd is op de oude omwalling van het dorp (en dus onderdeel is van de Spaanse linie,)  heeft twee buitendeuren die toegang geven tot twee afzonderlijke ruimtes, om katholieke en protestantse overledenen afzonderlijk op te baren. Twee culturen werden strikt gescheiden….

 

11-               Verkrotting

Tijdens mijn fietstochten door de regio ben ik veel leegstaande, sterk verouderde huizen tegengekomen. Ik heb me laten vertellen dat veel van dit soort huizen toebehoorden tot ouderen die zijn overleden of verhuisd naar een verzorgingstehuis, hun kinderen proberen de huizen nu te verkopen. Omdat er geen hypotheekschuld is, kunnen de huizen eindeloos te koop staan tot de markt weer aantrekt of er een gek langskomt die een hoge prijs wil betalen. Ondertussen wordt onderhoud uitgesteld en treedt verkrotting op, daarnaast draagt leegstand niet bij aan de omgevingskwaliteit.

 

12-               Busstation Westerscheldetunnel

Sinds de opening van de Westerscheldetunnel is de regio rond het kanaal veel beter verbonden met Walcheren en Zuid-Beveland dan voorheen. Dit heeft tot grote effecten geleid op de arbeidsmarkt en het plaatselijke voorzieningenniveau. De gemeente Terneuzen lijkt onderdeel te zijn geworden van een groter, Zeelandbreed netwerk van Zeeuwse steden. Hoe dient de regio op deze ontwikkeling te reageren? Omarmen we de gedachte van ‘Zeeland-stad’, of zet de regio in op het behoudt van eigen voorzieningen en economische structuur?

 

13-               Herwaardering linies

Met vereende krachten worden de linies die het Zeeuws Vlaamse landschap doorsnijden zo veel mogelijk in oorspronkelijke staat hersteld. Als geheel bezien verkeert het project nog in een beginstadium. De volgende stap zou moeten bestaan uit het beter ontsluiten van de bijzondere sites, bij voorkeur door een route die letterlijk de linies volgt…

 

14-               Recreatieve waarde

De recreatieve waarde van de streek is sterk ondergewaardeerd. De combinatie van polderland, linies, kreken en de uitgestrekte zee is uniek en is nu al voor vele dagrecreanten uit Nederland en België een reden om naar de streek af te reizen. Het is belangrijk dat deze ‘recreatieve structuur’ wordt versterkt omdat recreatie een sterke ‘etalagewerking’ heeft.

 

15-               Leeg landschap

Waar kan je als fietser nog meer eenzaam zijn, dan in de polder tussen Sas van Gent en Philippine op een doordeweekse, wat mistige ochtend in januari? Als inwoner van Rotterdam (waar altijd wel mensen om me heen zijn) moest ik even wennen aan de hoeveelheid ruimte per persoon. Een lege Zeeuws Vlaamse polder is écht leeg, een donkere Zeeuws Vlaamse nacht is écht donker, een stille Zeeuws Vlaamse ochtend is écht stil. Je moet deze stilte kunnen waarderen wil je overwegen om naar de streek te verhuizen.

 

16-               Ambassadeurs

Gedurende mijn tijd in Sas van Gent heb ik een reeks mensen geïnterviewd over de typische eigenschappen van de regio, tendensen en mogelijke toekomstige ontwikkeling. Ik heb bewust mensen met verschillende achtergrond geïnterviewd: wethouders (lees hier), projectontwikkelaars, architecten, agrariërs, vertegenwoordigers van de industrie (lees hier) het waterschap, ouderenzorginstellingen en historici. Deze regionale expert is Willy Verschraegen, die me alles heeft verteld over de Staatse en Spaanse linies, de linie van Staats Vlaanderen en de oorlogshandelingen aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. En passant liet hij me ook nog het vlasbedrijf van zijn familie zien. De regio kan zich geen betere ambassadeurs wensen.

 

17-               Herwaardering industrie

Bij de ingangsweg van Sas van Gent ligt een prachtige recreatiehaven. De schoonheid wordt versterkt door de aanwezigheid van het Cargillcomplex op de achtergrond. Om de hoek ligt het gemeentelijk openluchtzwembad (dat door kinderen uit de wijde omtrek –ook de Vlaamse- wordt gebruikt), een skatepark en een tennisbaan. Hier gaan industriële productie en recreatie op een fascinerende manier samen. Sas van Gent kan hierin als voorbeeld dienen voor de hele regio: industrie anno 2012 is schoon en veilig en we kunnen de industrie weer een plek geven tussen onze alledaagse bezigdheden.

 

18-               Visite

Eén van de hoofdpunten van mijn tijd in Sas van Gent, was het bezoek van mijn collega’s van MVRDV. In totaal reisden 23 architecten en stedebouwers, afkomstig uit alle windstreken van de wereld, af naar de regio en bewonderden de lokale situatie. Het contrast tussen de internationale achtergrond en het zeer lokale gaf interessante inzichten. Meer dan ooit besef ik me dat het Zeeuws Vlaamse landschap uniek is en dat de situatie van veel dorpen in de regio vergeleken met andere dorpen in West-Europa helemaal zo slecht nog niet is.

 

19-               Natuurontwikkeling

In het kader van de aanleg van de ecologische hoofdstructuur, zijn rond het terrein van Dow Chemical percelen omgevormd tot natuurgebied. De relatie van industrie ten opzichte van haar omgeving blijft enigszins precair. Dankzij de prille natuur is de verblijfswaarde van de omgeving versterkt.

 

20-               Vlaamse buren

Eén van de meest complexe opgaven van de regio, is het afstemmen van regelgeving en beleid met de buren aan de andere zijde van de grens. Toen ik werd uitgenodigd om mijn onderzoeksproject te presenteren aan de grensoverschrijdende Rotary Westdorpe-Zelzate, greep ik de kans met beide handen aan. Na een presentatie gingen we in discussie over de (on)mogelijkheden van een grensoverschrijdende woningmarkt, het delen van educatieve voorzieningen en het instellen van een gezamenlijk Gents-Zeeuws havenbeleid.

 

21-               Local – Global

Deze foto van een passerende trein met wagons vol graan, is typerend voor de situatie waarin de Zeeuws Vlaamse industriële en agrarische bedrijven zich bevinden. De markt is zeer internationaal geworden en bedrijven dienen te concurreren en samen te werken met bedrijven uit andere landen. Het graan uit deze wagons komt uit Frankrijk en is bestemd voor de fabriek van Cargill, net te noorden van Sas van Gent. Cargill heeft voor haar productie grote hoeveelheden graan nodig, meer dan de hoeveelheid waarin het Zeeuws Vlaamse land kan voorzien. Bovendien is het graan van Zeeuws Vlaamse akkers relatief duur. Daarom importeert Cargill, voornamelijk uit Frankrijk en laat het de productie van de om de hoek gelegen akker ongemoeid.

 

22-               Mijn thuis

Deze foto illustreert dat de periode dat ik in Zeeuws Vlaamderen verbleef niet alleen als ‘buitenstaander’ naar de streek heb gekegen, maar er ook –opnieuw-  thuis was. Het wagentje van gemeentewerken dat voor het huis parkeert, wordt bestuurd door mijn neef, die even op bezoek kwam om te kijken hoe ik het maakte.

 

23-               Fantastisch Sluiskil

Als ik naar Zeeuws Vlaanderen zou terugkeren, zou een woning aan het Lelyplein in Sluiskil hoog op mijn verlanglijstje staan. Wat een prachtig uitzicht heb je vanuit te woonkamer op het industriële landschap aan de overkant! Wat een activiteit op het water, wat een dynamiek om je heen. Een combinatie van het Rotterdamse Noordereiland en Katendrecht, maar dan midden in de polder. Onovertroffen schoonheid…

 

24-               Witte wijk

Een beeld van de witte wijk waar ik een maand lang heb verbleven. Ik was verrast dat deze wijk eigenlijk al uit 1949 stamt en al zo lang naar behoren heeft gefunctioneerd. De huizen zijn relatief goedkoop geproduceerd, hebben een overdaad aan privéruimte om het huis en de opzet van de wijk nodigt uit tot sociale interactie. In het kader van een grote herstructureringsactie is een deel van de wijk al tegen de vlakte gegaan en ook de rest van de wijk staat op de nominatie om te worden aangepakt. Alhoewel ik begrijp dat de uiterste houdbaarheid van de huizen is verstreken, dienen planmakers te beseffen dat de structuur van de Witte Wijk niet voor niets ruim 60 jaar uitstekend heeft gefunctioneerd  en zo veel mogelijk zou dienen te worden ‘geadopteerd’ bij het opstellen van nieuwe plannen.

 

25-               Stille getuige

Het kanaal dat Philippine ooit verbond met de zee is een stille getuige van het voortdurend veranderende landschap. Hier voeren de vissersschepen uit, om na terugkomst hun waren direct op de markt te verhandelen. Het is een historische fout geweest dat Philippine niet ten miste met een klein slootje verbonden is gebleven met omringende waterpartijen (zoals de Braakman) Ook het dempen  van de oude haven en bouw van een jaren ’50 school is een aderlating voor de herkenbaarheid van het dorp. Maar gelukkig: wat ooit was kan weer komen, wie durft een plannetje te maken?

 

26-               Grote woonkwaliteit

Tijdens mijn fietstochten door de omgeving ben ik langs plekken gekomen met een geweldige ruimtelijke kwaliteit, vooral daar waar het polderland wordt doorsneden door oude kreken. Bijvoorbeeld het gebied ten zuiden van Axel, langs de Zuidsingel en de Kleine Kreek. En ook rondom de Voorste Kreek in Hoek, zoals hier op de foto, is sprake van een grote omgevingskwaliteit. Het is mijn overtuiging dat deze omgevingskwaliteit veel te weinig voor het voetlicht wordt gebracht. In ‘Holland’ betalen mensen zich blauw voor een huis op een soortgelijke plek. Door de aanwezigheid van deze ‘betaalbare’ woonkwaliteit voor het voetlicht te brengen is er nog veel te winnen voor de regio.

 

27-               Belgen

Een getuige van de vele bijzondere ‘grenseffecten’ die ik gedurende mijn verblijf in Sas van Gent heb ontdekt. Omdat het belastingtarief op levensmiddelen veel lager is in Nederland dan in België, komen veel Vlamingen inkopen doen in Nederland. Daarom staat de parkeerplaats van de Sasse Albert Heijn vol met auto’s met een Belgisch kenteken.

 

28-               Betakatholiek

Het bezoek dat ik bracht aan de oude remise, waar momenteel de wagens van de  Sasse carnavalsoptocht worden gebouwd, heeft grote indruk op me gemaakt. De sterke sociale samenhang die ten grondslag ligt aan dit jaarlijks terugkerend evenement trof me als eerste. Pas in tweede instantie bracht het bezoek het besef in me boven hoe anders de Sasse (katholieke) cultuur is ten opzichte van de Terneuzense (overwegend protestantse) cultuur. Ten slotte trof me hoe mensen de techniek die ze leerden in de fabrieken rond het kanaal gebruiken in het vervaardigen van de wagens. Juist de combinatie van katholieke culturele bagage en beta kennis maakt het Sasse carnaval uniek ten opzichte van willekeurig welk ander carnaval in Nederland.

 

29-               Schoonheid van het alledaagse

Een foto van een boerderij net over de grens bij Sas van Gent. Fietsend door de wijde omgeving van Sas kom je een hoop mooie, pittoreske dorpjes en gehuchten tegen waar soortgelijke taferelen te bewonderen zijn. Normaal maak ik dit soort foto’s alleen ergens diep in Italië, op vakantie. Het ligt om de hoek.

 

30-               Grenseffecten

Gedurende mijn tijd in Sas van Gent ben ik meer en meer geïntrigeerd geraakt door de onzichtbare muur die bestaat tussen Nederland en België. Het is zeker niet zo dat met het opheffen van de grenscontrole Nederland en België zijn versmolten tot één land met afgestemde belastingsystemen en administratieve organisatie. Sterker nog: in de ‘struggle’ om internationaal te overleven zijn landelijke organisaties meer dan ooit naar binnen gekeerd. Zo kan het dat de Zeeuwse en Gentse havenbedrijven elkaars grootste concurrent zijn, terwijl ze elkaars haven delen en historisch met elkaar verbonden zijn. De grootste opgave van grensregio’s is om in weerwil van het landelijke beleid zo veel mogelijk bruggen te leggen met de buren.

 

31-               Expertmeeting

De laatste foto representeert tevens het voorlopig laatste wapenfeit dat ik in het kader van ‘krot of kans’ leverde. Op woensdag 1 februari verzamelden zich 31 regionale ‘experts’ in de grote zaal van het Terneuzense zorgcentrum ‘Ter Schorre’. Onder de deelnemers waren twee wethouders van gemeente Terneuzen, ambtenaren van provincie Zeeland, vertegenwoordigers van de plaatselijke ZLTO afdeling, waterschap Scheldestromen, zorginstelling SVRZ, woningbouwcorporatie Woongoed Zeeuws Vlaanderen, Rabobank Terneuzen, projectbureau Gentse Kanaalzone en Havenbedrijf Gent. Na een inleidende presentatie, waarin ik betoogde dat Zeeuws Vlaanderen zich dient te bezinnen op haar positie ten opzichte van de omgeving en enerzijds dient te focussen op de lokale kwaliteiten en anderzijds verbindingen met de omgeving dient aan te gaan, gingen de aanwezigen in discussie over mogelijke ontwikkelingsscenario’s. (Later meer.)

 

(Foto 18: Elien Deceunink, foto 31: CBK Zeeland, overige foto’s: Pepijn Bakker)

————-

Pepijn Bakker is architect-onderzoeker en probeert tijdens zijn periode in het krot-of-kans huis  toekomstscenario’s op te stellen die het toekomstig welvaren van de regio rond het Kanaal van Gent naar Terneuzen zullen waarborgen. De basis van deze scenario’s is een grondige analyse van de landschapsstructuur en een beschrijving van de tendensen die in het gebied spelen. De eerste twee weken gebruikt Pepijn om zo veel mogelijk regionale experts te interviewen, in de laatste twee weken worden de toekomstscenario’s uitgewerkt.  Zie ook www.pepijnbakker.nl